2- Yapı ve Yapının Ãgeleri
I. Yapı ve Ãgeleri
Senaryoya bir yapı/yapılanma olarak bakılabilir. Bu yapının bir baÅı, ortası ve sonu vardır.
BaÅtan sona doÄru geliÅmeyi saÄlayan bir dinamizm gerekmektedir. Yani yapı kurulurken, sürekli ilerleme yasası gözönünde tutulmalıdır. Sürekli ilerleme yasası, öykünün bir amacı, hedefi olması gerektiÄi ilkesini dile getirir. Hedef/amaç sürekli ilerlemeyi saÄlar. Buna filmin dramatik amacı da denir. Bu, filmi ilerleten ya da öyküyü devindiren nedenlere baÄlı olarak geliÅmeleri yönlendiren bir hedeftir. Amaç önünde engel varsa, bu dramatik hedeftir.
Ãte yandan bu yapı bir birlik ve bütünlük arz etmelidir. Zamanda, mekanda, konuda ve üslupta birlik çok önemlidir. Bu birliÄin varolup olmadıÄının sınanması için, kullanılan ögeler iÅlevleri açısından sürekli denetlenmelidir. Temel olan nedir? sorusu, bu konuda bir çıkıŠnoktası saÄlar.
En geçerli yapı türü, üç perdeli yapı ya da geleneksel anlatı yapısıdır. GiriÅ, GeliÅme ve Sonuç'tan meydana gelir. Bu yapıda en az iki temel dönüm noktasına ihtiyaç vardır. İlk temel dönüm noktası, baÅlangıç bölümünde yer alır ve çatıÅmanın kilitlenmesidir. İkinci temel dönüm noktası ise orta bölümün sonunda ya da sonuç bölümünün baÅında yer alır ve çatıÅmanın çözülmesidir. Kısacası, giriÅ bölümünde sorun ortaya konulur, geliÅme bölümünde çeÅitli boyutlarıyla sergilenir ve sonuç bölümünde çözülür.
İlerleme kavramı düz bir çizginin bir yöne doÄru uzamasından çok, yükselen bir eÄriyi akla getirmelidir. Yükselen eÄri, dramatik yükselmeyi karÅılamak açısından daha uygun bir Åema sunar.
Yapıyla ilgili unutulmaması gereken bir nokta da Åu: Ãykü, kronolojik bir görünüm arz etse de, olay örgüsü öncelikle bir nedensellikler aÄıdır. Plotlarda (olaylarda), nedensellik kronolojiyi geride bırakır.
II. GiriŠBölümü
GiriŠbölümünün tasarlanması senaristin önemli görevlerinden bir tanesidir.
GiriÅ bölümünün bir takım temel amaçları vardır. İzleyicinin dikkatini yakalayıp, ilerleyen öyküye katılımını saÄlar. Ãykünün geliÅimi ile ilgili heyecan ve meraklar oluÅturur.
GiriÅ bölümünde ana karakterlerle tanıÅıp, onlarla ilgilenmeye baÅlarız.
Bu bölümde yapılan açıklamalarla, öyküyü anlamaya yardımcı olan genel bilgileri elde ederiz.
Ayrıca filmin dünyası, üslubu, niteliÄi ve atmosferi ile tanıÅırız.
Ãyküyü baÅlatan sorun, yani çatıÅma ile bu bölümde tanıÅırız. Ki bu, film boyunca ilginin ayakta kalması açısından önemlidir.
GiriÅ bölümünün diÄer bir özelliÄi, burada alt/yan olay çizgilerinin tohumlarının atılmasıdır.
GiriŠbölümünün süresi sınırlıdır. Fazla uzatılmamalıdır. Dramatik olmasına özen gösterilmelidir.
GiriÅ, hiçbir zaman "Ben GiriÅ'im" dememeli. Bunu en azından alçak sesle söylemeli.
III. GeliÅme Bölümü
GeliÅme bölümünün görevi çifttir. Bir yandan giriÅin baÅarılı biçimde devamını getirmeli, öte yandan da sonuca/doruk noktaya doÄru uzanan bir koprü oluÅturmalıdır.
GeliÅme bölümü, bir dizi karmaÅık iliÅki, kriz, çatıÅma, yan olay ve benzeri güçlükler aracılıÄıyla, beklentilerimizi yoÄunlaÅtırarak ilgimizi daha derinden ele geçirir ve sürdürür.
Tüm bunlar, çatıÅmanın çözümünün kolay olmayacaÄı konusunda bizi ikna etmelidir.
Bu bölümde deÄiÅik kriz/bunalımlara yer verilir. Kahramanın çatıÅmayı çözmeye yönelik her hamlesi kriz/bunalım'dır. Bunlar, çatıÅmayı daha da gerginleÅtirir; neden-sonuç iliÅkileriyle ilerlemelidirler.
Yazım aÅamasında önce olay örgüsünü yani nedensellik zincirini belirlemek, ardından da bunalım ve krizleri saptamak, kolaylık saÄlayan bir yöntemdir. Yani önce olaylar arasındaki nedensellik zincirini kafanızda kurun, sonra da hangi olayın nerede yer alacaÄını kararlaÅtırın.
IV. Sonuç Bölümü
Sonuç, belki de giriÅte bize vaadedilenlerin yerine getirildiÄi bölümdür.
Bu bölümde, sorun ve çatıÅmaların çözülmesiyle birlikte öykü de sona erer.
Sonuç bölümünde doruk nokta yer almaktadır. Ayrıca yarım kalan konuların da bir yere baÄlandıÄı ve yoÄun ilginin düÅtüÄü bir son yer alır bazı senaryolarda. "Karate Kid, kötü oÄlanı yendi; pekiyi, o kız ne oldu, onunla iliÅkileri devam etti mi acaba?" türünden soruların yanıtları, bu toparlayıcı sonda yer alır.
Doruk nokta, çoÄu kez zorunlu sahne(obligatory scene) ile aynı Åeydir. Zorunlu sahne, kahramanla rakibin karÅı karÅıya geldiÄi sahnedir. Bu sahne, adı üstünde zorunludur. Sonuç bölümünde yer alması gerekir. Bu genellikle rakipler arasındaki en son ve en görkemli karÅı karÅıya geliÅtir.
Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da Åudur: Sonuç, her zaman öykünün kendisinden kaynaklanmalıdır. ÃrneÄin yapılacak en kötü Åey, kızılderililer tarafından sıkıÅtırılan bir grup kovboyu, son anda yetiÅen süvariler aracılıÄıyla kurtarmaktır. DıÅsal nedenlere dayanan bu türden çözümler, "makinadan tanrı /deux et machine" olarak da adlandırılır. Her zaman için dalga geçme konusu olurlar. Leman dergisinde yayınlanan bir karikatür bu tür çözümlerin kötülüÄünü çok iyi sergilemiÅtir. Karikatür Åöyledir: Bir sapık savunmasız bir kadına tecavüz etmek üzeredir. Ancak geri planda silahli bir atlı birliÄinin dört nala olay mahalline doÄru yaklaÅtıÄı görülür. Kadın iki kolunu hava kaldırarak sevinç çıÄlıkları atar: "YaÅasın, süvariler..."
Ãevrimsel sonlar özellikle etkileyicidir. Bundan kastedilen, baÅlangıçta gösterilen bir mekana, zaman noktasına ya da görüntüye dönüÅtür. ÃrneÄin Pulp Fiction ve YaÄmurdan Ãnce filmleri bu tür çevrimsel sonlara sahiptirler. Ãç Renk Kırmızı filminin sonunda da bunlara benzer etkileyici bir dönüŠvardır: Batan bir feribottan kuratrılan genç kadın bir ambulansın yanında durmaktadır. Fonda ambulans üzerindeki kızılhaç görülür. Sonra kamera yavaÅça kadına doÄru yaklaÅır. Omuz plana gelindiÄinde, arkadaki kızılhaç, kırmızı bir fona dönüÅecek kadar yaklaÅmıÅtır. Kızın ıslak saçlarıyla kırmızı fon önündeki bu görüntüsü ise, daha önce yer aldıÄı bir reklam fotoÄrafının aynısıdır. Yine Barton Fink, otel odasındaki posterin gerçek hayattaki benzer bir görüntüsüyle sona erer.